Afval en recycling

In Nederland wordt ongeveer 80% van het afval gerecycled en de rest wordt verbrand of gestort. Jaarlijks produceert Nederland 60 megaton afval, met daarbovenop nog eens 5 megaton aan netto geïmporteerd afval. Dit laatste is nodig om de afvalverbrandingsovens rendabel te laten draaien door voldoende bezetting te garanderen. Hoewel afvalverbranding tot op zekere hoogte duurzaam is – ongeveer 20% van de energie wordt teruggewonnen als elektriciteit en circa 23% als warmte – blijft het een minder optimale oplossing. Het restproduct, bodem-as, kan worden gescheiden in herbruikbare ferro- en non-ferro-materialen. Slechts enkele verbrandingscentrales zijn in staat om CO2 af te vangen en door te leveren aan de tuinbouwsector.

Afvalbalans Nederland

Bronnen 2020: CBS en afvalmonitor

De hoeveelheid afval groeit snel, terwijl recycling beperkt blijft. Om het percentage recycling te verhogen, kunnen maatregelen zoals prijsstelling van fossiele grondstoffen en EU-wetgeving worden ingezet. Het is ook essentieel om meer gebruik te maken van chemische en mechanische recycling van producten om het gebruik van fossiele grondstoffen te verminderen. Andere mogelijkheden om afval te reduceren zijn preventie, ander ontwerp en productie, minder gebruik en verspilling, en reparatie.

Voor een schone inputstroom bij recyclebedrijven moeten de kwaliteit van het ingezameld materiaal en een goed functionerende afzetmarkt voor grondstoffen verbeteren. De markt moet zich aanpassen en meer gerecycled materiaal gaan gebruiken.

In de nabije toekomst speelt ‘Extended Producer Responsibility’ (EPR) een belangrijke rol. Producenten worden via financiële prikkels aangemoedigd om milieuvriendelijke producten te ontwerpen. EPR is gebaseerd op het principe dat producenten controle hebben over het productontwerp en verantwoordelijkheid dragen voor de milieueffecten en afval. Producenten kunnen kiezen voor hergebruik of een recyclingprogramma, of dit delegeren aan een derde partij. Hierdoor verschuift afvalverwerking van de overheid naar de private sector. Het EU-Directief ‘Waste Electrical and Electronic Equipment’ is een voorbeeld van een initiatief dat chemisch afval moet voorkomen en hergebruik en recycling bevordert. Lidstaten moeten hiervoor wet- en regelgeving ontwikkelen.

EPR heeft diverse voordelen:

Financiële of fysieke prikkels om producten minder giftig en beter recyclebaar te maken, zelfs de lastiger te recyclen producten
Minder grondstoffen gebruiken en producten met een langere levensduur creëren, hetgeen milieuschade voorkomt
Verminderde druk op de overheid
Voorkomen van export van elektronica door regelgeving

Er zijn ook uitdagingen:

Producten worden duurder, welke doorbelast zullen worden aan de consument
Downcycling om aan de verplichting van EPR te voldoen en kosten efficiënter is, in plaats van upcycling
Complexiteit van het opzetten en beheren van EPR programma’s en het effectief handhaven hiervan
Regelgeving harmoniseren tussen verschillende landen voor EPR zal een uitdaging zijn

EPR kan verplicht, onderhandelbaar of vrijwillig worden geïmplementeerd. De vraag blijft of dit upstream of downstream moet gebeuren.

In Nederland is Verpact, voorheen het Afvalfonds, een initiatief dat zich richt op verpakkingen. Producenten en importeurs zijn wettelijk verantwoordelijk voor de inzameling en recycling van de verpakkingen die zij op de Nederlandse markt brengen. Hun bijdragen worden verdeeld over gemeenten, sorteerders en inzamelaars. Verpact moet recyclingdoelen behalen en wordt gecontroleerd door een externe accountant en de Inspectie Leefomgeving en Transport. In 2022 zijn de doelen ruimschoots behaald: het Nederlandse recyclingdoel van 70% en het Europese recyclingdoel van 65% werd gehaald met een recyclingresultaat van 75%.

Materialen in de circulaire economie

De overheid stelt een agenda op naar aanleiding van het Urgenda-arrest om recycling uit te breiden en verbranding af te bouwen. De Verenigde Afvalbedrijven (VA) willen afvalstromen ombuigen van verbranding naar hoogwaardige verwerking, om materialen in de circulaire economie te houden en restafval en CO2-uitstoot geleidelijk te verminderen. Als Nederland in 2050 volledig circulair wil zijn, is verbranding van buitenlands afval niet meer mogelijk. Positief is dat de VA bereid is actief mee te werken.

Het is nog onduidelijk hoe de Green Deal zal worden uitgewerkt, maar zeker is dat er hard moet worden gewerkt aan het reduceren van de afvalstroom, verder inzetten op recycling, beprijzing, en hopelijk ook grote innovaties.